نگاه فرایندی و نگاه رویدادی به بازنشستگی
بازنشستگان برکت سازمان خود هستند!

مقایسه تجربه کشور‌ها و سازمان‌هایی که به مقوله بازنشستگی دارای رویکرد فرآیندی هستند با تجربه جوامعی که نسبت به این مقوله دارای رویکرد رویدادی هستند، بسیار راهگشا است. فرآیند به عنوان مجموعه‌ای از مراحل و گام‌هاست که یک هدف جامع را محقق می‌سازند، در حالی که رویداد یک اتفاق و رخداد نقطه‌ای است که به صورت مقطعی رخ می‌دهد و پایان می‌پذیرد.
با کمال تأسف، نوع نگاه در کشورمان نسبت به مقوله بازنشستگی، یک رویکرد رویدادی است و نه فرآیندی. در این چارچوب، معمولاً تجلیل از بازنشستگان به برگزاری یک مراسم محدود می‌شود.
خیلی از آسیب‌های مرتبط با بازنشستگان بخصوص آسیب‌های اجتماعی، از رویکرد رویدادی نسبت به بازنشستگی نشأت می‌گیرد. این در حالی است که بازنشستگی یک فرآیند است که باید قبل از بازنشستگی آغاز شود. مرحله دوم، ناظر بر مرحله گذار از اشتغال به بازنشستگی است و مرحله سوم، به دوران بازنشستگی مربوط می‌شود. هر کدام از این دوره‌ها نیازمند مداخله، مشاوره و برنامه‌ریزی است که سازمان‌ها باید بستر‌های آن را فراهم کنند و جامعه هم آمادگی لازم را برای پذیرش نقش‌های جدید بازنشستگان پیدا کند.
برنامه‌ریزی برای بازنشستگی، یک علم در دنیا است که متأسفانه توجه خاصی نسبت به آن نداشته‌ایم. ریشه‌یابی و آسیب‌شناسی خیلی از مسائلی که در کشور اتفاق می‌افتد، نشان می‌دهد که بسیاری از آن‌ها بخصوص در حوزه مسائل اجتماعی، به طور مستقیم یا غیرمستقیم به مقوله بازنشستگی مربوط است و نگاهی که افکار عمومی، بازنشستگان و مسئولان دولتی نسبت به بازنشستگی دارند، در زمینه اثرگذاری این مقوله در فرآیند‌های اجتماعی و اقتصادی بسیار تعیین‌کننده است.
در تبیین چرایی ضرورت برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری بر روی بازنشستگان و توجه به کرامت انسانی ایشان، به آموزه‌های قرآنی و روایات ائمه اطهار علیهم‌السلام در زمینه احترام نسبت به بزرگتر‌ها و پیشکسوتان می توان گفت. علاوه بر اینکه احترام و تکریم بازنشستگان یک تکلیف شرعی است، از منظر علم مدیریت هم این موضوع دارای اهمیت و جایگاه بالایی است که از آن تحت عنوان برکت سازمانی یاد می‌کنیم. دعایی که یک  بازنشسته برای سازمان، کارکنان و مدیران سازمان می‌کند، به اندازه‌ای دارای ارزش است که هیچ چیز توان رقابت با آن را ندارد. آنچه تحت عنوان سینرژی و تضایف در تحلیل رفتار سازمانی نام برده می‌شود، همان موضوعی است که ما از آن به عنوان برکت سازمانی با اثر گذاری بیشتر یاد می‌کنیم.
برکت سازمانی در دانش بومی علم مدیریت، مفهومی فراتر از تضایف مدنظر غربی‌ها دارد. چراکه در مفهوم برکت سازمانی، به این واقعیت که دعای یک بازنشسته همکار می‌تواند به کار ما در سازمان برکت دهد اعتقاد داریم و جزو باورمندی ما در سازمان است. این باورمندی با حساب و کتاب‌های اقتصادی هم جور درنمی‌آید چرا که یکی از راه‌های تفضل الهی این است که دیگران در حق ما دعا کنند و چه دعایی بهتر از دعای پیشکسوتان. بازنشستگان دانشگاه نیز بزرگان خانواده بزرگ دانشگاه هستند و حتماً دعای آن‌ها در حق فرزندان‌شان مستجاب می‌شود.

اهمیت تکریم بازنشستگان را باید ناظر بر ضرورت انتقال تجربه و دانش ایشان به نسل جدیدی از نیرو‌ها در سازمان بدانیم. تجربه بازنشستگان را باید غنیمت بشماریم. تجربه‌ای که بازنشستگان در طول دوران خدمت کسب کرده‌اند، هیچ بدیل و جایگزینی ندارد. این دانش باید به سطوح دیگر سازمان منتقل شود تا زمینه بسیاری از تحولات و جلوگیری از بسیاری از اشتباهات را فراهم آورد.
مستندسازی تجربه بازنشستگان و پیشکسوتان دانشگاه توسط اداره ای در دانشگاه یک پیشنهاد است. دوران بازنشستگی، زمان خوبی برای بازگویی و مستند کردن تجربیات اساتید و کارکنان بازنشسته است.

به همراه برخی همکاران به دیدار اساتید و کارکنان در منزل آن‌ها رفتن و ساعت‌ها با این عزیزان گفتگو کردن یک پیشنهاد است. زیرا در دیدار‌ یا حضور در منزل اساتید پیشکسوت و کارکنان بازنشسته، آنها به بیان تجربه‌هایی می‌پردازند که بسیار ‌آموزنده است.
بدین منظور مدیران و مسئولان دانشگاه می توانند حداقل ماهانه یک ملاقات با اعضای هیأت علمی پیشکسوت و کارکنان بازنشسته در محل منزل ایشان داشته باشند. این دیدار‌های صمیمانه در روحیه پیشکسوتان بسیار اثرگذار و برای مدیران نیز ‌آموزنده است. علاوه بر این، لازم است فرصت‌ دیدار با بازنشستگان و پیشکسوتان را در محیط دانشگاه هم فراهم کرد.

تحقق انتقال فرهنگ از یک نسل به نسل دیگر را به عنوان یک ضرورت برای تکریم بازنشستگان می دانیم. یک علت اینکه برخی جوانان و نوجوانان امروز با گذشته خود ارتباط برقرار نمی‌کنند، بخاطر این است که معمولاً فضای مناسبی برای بیان تجربیات بزرگتر‌ها و پیشکسوتان در سطح خانواده، اقوام، سازمان و جامعه ایجاد نمی‌شود. اگر بازنشستگان تکریم مالی، روانی و بهداشتی نشوند، آمادگی لازم برای انتقال مخزن مؤلفه‌های فرهنگی و تجربه‌ای ایشان به نسل بعدی نیز فراهم نمی‌شود و در این صورت، شاهد انقطاع فرهنگی خواهیم شد و مستند آن همانی خواهد شد که به اشکال گوناگون در جامعه شاهد هستیم.
* با سپاس از یک بازنشسته که این مطلب را در اختیار ما قرار داد.