مساجد به‌عنوان مهم‌ترین بناهای مرتبط با دین اسلام، جایگاه برجسته‌ای در شهرهای اسلامی دارند و جلوه‌گاه باورها، اندیشه‌ها و علایق مذهبی مسلمانان هستند. در این میان، استان آذربایجان غربی با حضور دیرینه پیروان مذاهب شیعه و سنی، به‌عنوان یکی از مناطق شاخص در مطالعات معماری مذهبی مطرح است. سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که ویژگی‌های معماری مساجد تاریخی مذاهب شیعه و سنی در استان چیست و این مذاهب چه تأثیری بر ساختار معماری مساجد داشته‌اند؟ در این راستا، هدف اصلی پژوهش شناسایی و تحلیل تأثیر مذاهب بر ویژگی‌های کالبدی و فضایی مساجد تاریخی استان است تا به درک عمیق‌تری از رابطه میان باورهای مذهبی و تجلی آن در معماری مساجد دست یابد. روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی و تطبیقی، بر مبنای گونه‌شناسی است و داده‌ها از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و برداشت‌های میدانی گردآوری شده‌اند. در این پژوهش، ۲۹ مسجد تاریخی شامل ۲۰ مسجد شیعه و ۹ مسجد سنی به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. با توجه به تعداد محدودتر مساجد اهل سنت در منطقه، تعداد نمونه‌های انتخاب‌شده از این گروه نیز کمتر است. نمونه‌ها بر مبنای دوره ساخت و سبک معماری انتخاب شدند، به‌طوری‌که امکان مقایسه دقیقی به دست آید. تحلیل داده‌ها در سه محور اصلی، شامل سلسله‌مراتب حرکتی، اجزای اصلی و فرعی و محتوای کتیبه‌ها انجام شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که مساجد شیعه و سنی دارای تفاوت اساسی در طرح و الگوی فضاهای اصلی مسجد نیستند، به‌طوری‌که در هر سه گونه شناسایی‌شده مساجد استان، نمونه‌هایی از مساجد در هر دو مذهب وجود دارند. تفاوت‌های موجود عمدتاً در طراحی فضاهای وضوخانه، جزئیات محراب‌ها و مضامین به‌کاررفته در کتیبه‌ها مشاهده شد. ازاین‌رو با وجود برخی تفاوت‌ها، سبک معماری و الگوهای ساخت مساجد دو مذهب تا حدود زیادی مشابهت دارند که علاوه بر اشتراک دینی، نقش مفاهیم فرهنگی و بومی در معماری مسجد را نیز آشکار می‌کند.
