مسکن در اسلام، مرکز آموزش پاکدامنی و زمینهساز جامعه ای عاری از فساد و گناه است. در قرآن مناسبترین سکونتگاه برای انسان مکانی است که با نیازهای وجودی انسان سازگاری داشته باشد و زمینه را برای دستیابی به رشد و تعالی فرد فراهم آورد. این در حالی است که عوامل یاد شده در مسکن معاصر به فراموشی سپرده شده و رنگ اسلامی بودن از مسکن ایرانی زدوده شده است. از اینرو، ساختوسازهایی به چشم میخورد که از الگوی سنتی مسکن ایرانی -که آمیخته با فرهنگ غنی ایرانی- اسلامی بوده- فاصله گرفته اند. از بین بردن شکاف ایجاد شده بین دو الگوی سنتی و معاصر نیازمند بازیابی ارزشها و اصول مورد توجه معماری سنتی میباشد. هدف از این پژوهش، در گام اول دستیابی به شاخصهای مؤثر بر نظام استقرار فضایی مطلوب از دیدگاه اسلام و سپس اولویتسنجی این شاخصها در ساختار فضایی مسکن ایرانی- اسلامی میباشد.
به این منظور ابتدا با بهرهگیری از نظریه ی داده بنیاد متنی، مدل استقرار فضایی مطلوب برای مسکن اسلامی از دیدگاه قرآن بررسی شده و سه ویژگی اصلی نظام استقرار فضایی مطلوب به همراه راهکارهای اعمال آنها در الگوی استقرار فضایی استخراج گردید. این سه ویژگی عبارتند از: الف) آسایش و امنیت زیستاقلیمی، ب) قلمرو گرایی و تفکیک عرصهها و ج) نظارت و کنترل.
در بخش دوم که به پژوهش موردی اختصاص یافته؛ میزان اعمال راهکارها در خانه رسولیان یزد مورد بررسی واقع گردیده است. در این مرحله طبق مدل استخراجی، دو راهکار جهتگیری مناسب ساختمان و استقرار مناسب ساختمان برای بررسی آسایش زیستاقلیمی، دو عامل سلسلهمراتب و ارتباط بصری بهمنظور بررسی قلمروگرایی و عوامل کنترلپذیری فضاها و امکان کنترل نفوذ به فضاها بهمنظور بررسی ویژگی نظارت و کنترل در مجموعه ارزیابی شدهاند.
ارزیابی شاخصهای مربوط به عرصهبندی فضایی و نظارت با شیوهی نحو فضایی انجام شده و دو نرمافزار A-Graph بهمنظور بررسی گراف توجیهی و شاخصهای مرتبط با نفوذپذیری، و Depthmap بهمنظور بررسی گراف نمایانی و شاخصهای بصری، مورد استفاده قرار گرفتند. در نهایت نیز شاخصهای مورد بررسی بر اساس میزان پاسخگویی به اهداف مذکور در مدل استخراجی، امتیازدهی شدند. بر این اساس مشاهده شد برقراری آسایش و امنیت زیستاقلیمی نسبت به دو ویژگی دیگر، نقش پررنگتری در نظام استقرار فضایی خانهی رسولیان ایفا کرده است.
