مریم روستا (دانشجوی دکتری شهرسازی)، بیست و پنجم خردادماه 1393، از رساله خود با عنوان «بازتعریف شاخص‌های مکانی مؤثر بر ارتقای پایداری اجتماعی در بازآفرینی بافت‌های فرسوده شهری با رویکرد ایرانی – اسلامی» دفاع میکند.
چکیده این رساله که راهنمایی آن را دکتر اسماعیل شیعه و دکتر سید عبدالهادی دانشپور بر عهده دارند، به شرح زیر است.
چکیده
وسعت بافت‌های فرسوده در کشور ایران و کم‌توجهی به لایه‌های «اجتماعی» در تشخیص این‎گونه بافت‌ها و در ارائه راه‌حل‌های شهرسازانه برای بهبود آن‎ها، لزوم پرداختنِ بیشتر به حوزه‌های میان رشته‌ای دو دانش «شهرسازی» و «علوم اجتماعی» را روشن می‌سازد. یکی از ابعاد چارچوب نظری «توسعه پایدار» - که در دو دهه اخیر به‌عنوان سندی فرادست برای تهیه‌ی طرح‌های شهری مورد توجه قرار گرفته است- «پایداری اجتماعی»است که تا کنون کمتر بدان پرداخته شده است. ضمن آن‌که استفاده از چارچوب نظری «پایداری اجتماعی» به منظور استفاده در هر بستر فرهنگی و اجتماعی، نیازمند طی فرآیند محلی‌سازی است.
این رساله به دنبال آن است که مدلی از شاخص‌های مکانیِ «پایداری اجتماعی» به منظور استفاده در طرح‌های بازآفرینی شهری را بر اساس ویژگی‌های فرهنگی- اجتماعی ایران و به کمک رویکرد اسلامی- ایرانی، بازتعریف و محلی‌سازی نماید. به این منظور، پس از انجام مطالعات کتابخانه‌ای، کدهای پایداری اجتماعی استخراج و به کمک روش‌ «تحلیل محتوا»، کدهای مکانی مؤثر بر ارتقاء پایداری اجتماعی تعیین گردید. سپس با استفاده از روش «دلفی» در دو مرحله به کمک شیوه‌های مصاحبه و پرسش‌گری، از نظرات ده تن از اساتید دانشگاه در حوزه معماری و شهرسازی به منظور اصلاح و تغییر شاخص‌ها و سپس تعیین وزن‌ و اولویت‌ آن‌ها ‌استفاده شد. در نهایت، 21 شاخص مستخرج از این مرحله، به منظور ارزیابی میزان تأثیر آن‌ها بر ارتقاء پایداری اجتماعی در بافت‌های فرسوده، در میان مردم ساکن بافت محله تختی تهران (به عنوان نمونه موردی) و نیز در میان کارشناسان دارای تجربه در طرح‌های نوسازی بافت‌های فرسوده، به پیمایش گذاشته شد. اگرچه تفاوت‌هایی میان نظر مردم و کارشناسان در میزان موافقت با تأثیرگذاری هر یک از شاخص‌ها دیده می‎شد، اما در نهایت هر دو گروه، 20 شاخص از 21 شاخص موجود را بر ارتقاء پایداری اجتماعی، مؤثر تشخیص دادند. هم‌چنین شاخص‌های به دست آمده به کمک روش «تحلیل عاملی»، تحت پنج عامل مؤثر، شناسایی شد و به کمک روش «تحلیل مسیر و مدل معادلات ساختاری»، مدل نشان‌گر روابط میان‌ این عوامل تدوین گردید.
مهم‌ترین یافته‌ رساله حاضر، بیست شاخص مکانیِ مؤثر بر ارتقاء پایداری اجتماعی است که به کمک روش «تحلیل عامل» در پنج عامل دسته‌بندی شده‌اند. به این ترتیب شاخص‌های امنیت، ایمنی و حریم تحت عامل «امنیت»، شاخص‌های دسترسی‎پذیری، تنوع فعالیتی، اختلاط کاربری، وجود تسهیلات و زیرساخت‌ها و وجود بازار و بازارچه‌های محلی، تحت عامل «فعالیت‌پذیری»، شاخص‌های حفظ هویت، حس تعلق به مکان، تصویر روشن ذهنی و حفظ ویژگی‌های بومی/محلی و محله‎محوری، تحت عامل «هویت‌مندی»، شاخص‎های حق انتخاب برای مردم در فضاهای شهری، وجود شرایط عادلانه برای گروه‌های مختلف اجتماعی و مقیاس انسانی تحت عامل «مردم‌مداری» و در نهایت، شاخص‌های پیوستگی کالبدی، سلسله‌مراتب فضایی و تراکم طبقاتی تحت عامل «انسجام فضایی- کالبدی»، به عنوان شاخص‌های مکانی مؤثر بر ارتقاء پایداری اجتماعی در بازآفرینی بافت‌های فرسوده شهری شناسایی شدند.
مدل حاصل از این مجموعه عوامل، نشان می‌دهد؛ عامل «انسجام کالبدی- فضایی» به عنوان عاملی مستقل بر عوامل «مردم‌مداری»، «فعالیت‌پذیری» و «امنیت» تأثیرگذار است، عامل «هویت‎مندی» به عنوان عاملی وابسته از عوامل «مردم‌مداری» و «امنیت» تأثیر می‎پذیرد، عامل «مردم‌مداری» بر «امنیت» اثرگذار است و نیز عامل «فعالیت‌پذیری» بر «مردم‌مداری» و «امنیت» تأثیر می‎گذارد. ضرایب هر یک از این اثرگذاری‌ها در مدل تدوین شده در رساله آمده است.
واژگان کلیدی: پایداری اجتماعی، شاخص‌های مکانی، بازآفرینی، بافت فرسوده
ایمیل دانشجو: m_roosta@iust.ac.ir