ویتامین B۳ (یا نیاسین) ضد بیماری پلاگر در انسان و بیماری زبان سیاه در سگ است. این ویتامین در ساختمان مولکولی کوآنزیم نیکوتین آمید آدنین دی‌نوکلئوتید (NAD) و نیکوتین آمید آدنین دی‌نوکلئوتید فسفات (NADP) شرکت دارد.

این ویتامین بیشتر در مخمر آبجو، پوست و جوانه غلات، خرما، گوشت، کبد، کلیه و قلب و شیر بیشتر است.

با مصرف زیاد داروی نیاسین آمید سرگیجه یا از حال رفتن، خشکی پوست یا چشم‌ها، احساس داغی روی پوست، افزایش قند خون، تهوع یا استفراغ، قرحه گوارشی، خارش پوست، درد مفاصل و افزایش اوره خون گزارش شده ‌است.
نیکوتین آمید نوعی ویتامین B۳ است.

همانند ویتامین B۲، برای تولید هورمون تیروئید لازم می‌باشد. این ویتامین همچنین قسمتی از فاکتور تحمل گلوکز می‌باشد و هرگاه که قند خون بالا رود، آزاد می‌شود. منابع غذایی این ویتامین عبارت است از: سبوس گندم، جگر، تن، بوقلمون، مرغ، گوشت، تخم مرغ، ماهی سالمون (آزاد)، جو، پنیر، میوه خشک و برنج قهوه‌ای و مخمر یافت می‌شود.

یکی دیگر از ویتامینهای محلول در آب نیاسین یا ویتامین  B۳ می باشد.

نیاسین واژه ای عمومی است که بر دو شکل ویتامین یعنی نیکوتین آمید و نیکوتینیک اسید اطلاق می شود. از سال ۱۸۶۷ (۱۲۴۶ش) اسیدنیکوتینیک برای شیمیدانها شناخته شده بود. در سال ۱۹۱۳ (۱۲۹۲ش) طی مطالعاتی در زمینه شناسایی علت و عامل بیماری بربری (کمبود ویتامین B۱)، نیاسین را از مخمر و برنج جدا کردند ولی به واسطه عدم تأثیر آن در از بین بردن علایم ناشی از کمبود تیامین در پرندگان نسبت به آن بی توجه ماندند. بعدها مجددا بیوشیمیستها به شناخت فعالیت و خصوصیات آن در بدن علاقه مند شدند. 

نیاسین ویتامینی است که مانع بروز بیماری پلاگر می گردد. گزارشات اولیه نشان داد که بیماران مبتلا به پلاگر نه تنها با مصرف پروتئینهای حیوانی درمان می شدند، بلکه نسبت به مایع استخراجی حاصل از مخمّر هم که فاقد هر گونه پروتئین است، واکنش مثبت نشان داده و علایم بیماری در آنها برطرف می گردد. بدین لحاظ تصور می شد که عامل بیماری پلاگر ویتامین B۲ موجود در مخمر است. 

مطالعات بعدی بخصوص در حیوانات آزمایشگاهی و ایجاد بیماری پلاگر در آنها از جمله سیاه شدن رنگ زبان در سگ و درمان آن توسط منابع غذایی مختلف چون جگر انجام گرفت. در نهایت اسید نیکوتینیک را از جگر استخراج و جدا نمودند. تأثیر درمانی آن در انسان مبتلا به پلاگر نیز گزارش شده است.

بیماری ای که به نام پلاگر در ایتالیا و مل دلاروسا در اسپانیا خوانده می شد، اولین بار در قرن هیجدهم میلادی و بیشتر در میان مردم فقیر که غذای عمده و اصلی آنها

را ذرت تشکیل می داد، توصیف شد. اگر چه شواهد موجود دلالت بر آن می کرد که بیماری می تواند با تغییر غذا معالجه شود، لیکن تا سال ۱۹۱۷ (۱۲۹۶ش) این بیماری به فقدان یک عامل غذایی نسبت داده نشد.

توأم بودن پلاگر با غذای یکنواختی که به مقدار زیادی از ذرت تشکیل شده بود منجر به این فرضیه شد که پلاگر به وسیله یک قارچ یا یک ماده عفونی یا سمی موجود در ذرت فاسد ایجاد می شود. عقیده دیگر این بود که به علت بدتر شدن علایم پوستی همراه با پلاگر در اثر نور خورشید، بیماری در نتیجه مسموم شدن از نور خورشید است. 

همچنین عقاید نادرست دیگری نیز در رابطه با علل این بیماری رایج بود تا اینکه، تنها در سال ۱۹۱۷ (۱۲۹۶ش)، یعنی زمانی که گولدبرگر فرضیه خود را با ایجاد پلاگر از طریق محدودیت غذایی به اثبات رسانید، پیشرفتی در کنترل این بیماری حاصل شد. او یازده داوطلب زندانی را در آمریکا تحت رژیمی قرار داد که مشابه رژیم بیماران پلاگری بود و بعد از ۵ ماه در آنها عوارض بارز پلاگر (ورم پوست، اسهال و افسردگی) ایجاد شد و بعد ثابت کرد که عامل این بیماری تغذیه ای است.

پلاگر که اول بار در ایالت نیویورک در سال ۱۸۷۵ (۱۲۵۴ش) گزارش شد، تنها بیماری کمبود ویتامینی است که تا کنون در ایالات متحده یک بیماری بومی و یک مسأله اساسی بهداشت و سلامت عمومی بوده است. شیوع آن محدود به دهکده های کوچک ایالتهای جنوبی است که بیشتر غذای اهالی را ذرت، ملاس و گوشت خوک شور تشکیل می دهد. در زمان حاضر پلاگر در ممالکی مانند رومانی و یوگسلاوی که ذرت مصرف می کنند و بعضی از قسمتهای مصر و در نواحی هندوستان که ارزن هندی می خورند، مشاهده می شود. 

این حقیقت که این بیماری در آمریکای جنوبی، جایی که ذرت ۸۰ درصد کالری را تأمین می کند، دیده نمی شود؛ مربوط به استفاده از قلیای آهکی در مواد تهیه شده از ذرت است. این مواد قلیایی به آزاد کردن نیاسین متصل شده به پروتئین در غلات کمک می کند.
خواص شیمیایی نیاسین:
این ویتامین یکی از مقاوم ترین مواد در طبیعت است. نیاسین در محیطهای اسیدی، قلیایی، حرارت، نور و اکسیژن هوا مقاوم است و فقط مقدار مختصری در آب حل می شود. در یک طبخ معمولی ۲۵% ـ ۱۵ نیاسین از بین می رود.

فرم نیکوتین آمید آن برای موارد درمانی بهتر است چون به کار بردن مقادیر زیاد اسیدنیکوتینیک (فرم دیگر نیاسین)، که به عنوان نرم کننده عروق عمل می کند، ممکن است سبب قرمز شدن پوست شده و ایجاد حس سوزش نماید.

اعمال نیاسین در بدن:
این ویتامین در تنفس سلولی دخالت دارد و در آزاد کردن انرژی از کربوهیدراتها، چربیها و پروتئینها دخالت دارد.

گلیکوژن ماده کربوهیدراتی ذخیره ای موجود در کبد و عضلات می باشد و نیاسین در سنتز آن نقش دارد. همچنین نقش مهمی در سوخت و ساز چربیها در بدن ایفا می کند.
موارد استفاده پزشکی:
در اسکیزوفرنی (جنونی جوانی) به کار می رود که البته نتیجه بخش نیست و همچنین در پایین آوردن کلسترول خون نقش مهمی دارد. به طوری که در مقادیر بالا حدود ۳ گرم در روز در افراد مبتلا به هیپرکلسترولمی (بالا بودن میزان کلسترول خون) نتیجه بخش است. منتها حالت گرم شدن و گرگرفتگی ایجاد می کند و پوست قرمز می شود. بایستی بدانید که در مقادیر بالاتر از ۵۰ تا ۶۰ میلی گرم در روز ممکن است عوارض گوارشی (اسهال، استفراغ، تهوع و دل درد) ایجاد کند و گاهی موجب بروز کهیر، سردرد، سرگیجه، اسپاسم برونش و درد در ناحیه قفسه سینه می شود. لذا چنین مقادیری تنها بایستی تحت نظر پزشک به صورت دارو مصرف شوند و استفاده خودسرانه از آن به هیچ عنوان توصیه نمی شود.

عوارض کمبود ویتامین B۳
پلاگر بر روی سه اندام مهم بدن شامل دستگاه گوارش، پوست و اعصاب اثر می گذارد. عوارض پوستی شامل تورم، التهاب، ناراحتی، خشونت پوست، تاول و تغییر رنگ پوست می باشند که سه مشخصه اصلی دارند: علایم قرینه هستند، عارضه آن قدر شدید است که مرز مشخصی بین قسمت مبتلا و غیر مبتلا وجود دارد و اینکه در تابستان به علت تابش بیشتر آفتاب عوارض شدیدتر است. عارضه گردن بند پلاگر، یک طوق ملتهب و قطور و کبود است که تمام گردن را در بر می گیرد.

عوارض گوارشی شامل بی اشتهایی، التهاب و ناراحتی زبان، کاهش اسید معده و در نتیجه بروز عفونتهای مکرر گوارشی، تهوع، دل درد، التهاب و ورم روده می باشد. بارزترین علامت گوارشی، اسهال شدید است.

حساسیت، سردرد و بی خوابی در مراحل اولیه ایجاد می شود و به زودی به دنبال آن علایم ذهنی و روحی شدیدتری مانند فراموشی، اوهام و بالاخره یک افسردگی شدید که تقریبا مقدمه مرگ است، ظاهر می شود.

عوامل مؤثر در نیاز به ویتامینB۳
یکی از این عوامل کمبود تریپتوفان می باشد. جالب است بدانید که تریپتوفان یک ماده تشکیل دهنده ساختمان پروتئینها می باشد که در بدن، تبدیل به نیاسین می گردد. لذا افرادی که تحت رژیم غذایی فقیر از لحاظ پروتئین هستند، در خطر ابتلا به کمبود نیاسین قرار دارند. اگر در غذای روزانه تریپتوفان به اندازه کافی مصرف کنیم، نیاز به این ویتامین کاهش می یابد. اگر مقدار نیاسین در غذا کم باشد و تریپتوفان مسؤولیت تأمین نیاسین را به طور عمده بر عهده بگیرد، این ماده به مصرف اصلی خود یعنی رشد و حفظ تعادل ازته بدن (سوخت و ساز پروتئین و حفظ بافت عضلانی)، نمی رسد و این مسأله در کودکان به رشد، خیلی لطمه می زند.

از آن جایی که نیاسین در آزاد کردن انرژی از مواد انرژی زا اهمیت دارد، بنابراین اگر مواد انرژی زا زیاد مصرف کنیم، نیازمان به این ویتامین بالا می رود. همچنین ثابت شده است که تعادل بین اسیدهای آمینه (سازندگان ساختمان پروتئین) بسیار مهم است. با به هم خوردن این تعادل نیاز به نیاسین بالا می رود که احتمالاً به خاطر کاهش کارآیی اسیدآمینه تریپتوفان در تبدیل به نیاسین است.

ماده دیگری که بر نیاز بدن به ویتامین B۳ اثر می گذارد، ویتامین B۶می باشد که در قسمتهای آینده با این ویتامین آشنا خواهیم شد. فقط مختصرا ذکر می گردد که در کمبود ویتامین B۶ تبدیل تریپتوفان به نیاسین به خوبی انجام نمی شود و فرد دچار کمبود می گردد.

مقادیر مورد نیاز نیاسین:
نوزادان از بدو تولد تا ۶ ماهگی و از ۶ ماهگی تا یک سالگی به ترتیب به ۵ و ۶ میلی گرم نیاسین در روز نیازمند هستند.

حداکثر نیاز به نیاسین در پسرهای سنین ۱۵ تا ۱۸ سال به میزان ۲۰ میلی گرم در روز می باشد. این میزان در سنین ۱۹ تا ۵۰ سالگی به ۱۹ میلی گرم در روز کاهش می یابد. خانمها در سنین ۱۱ تا ۵۰ سالگی به ۱۵ میلی گرم نیاسین نیازمندند. و این میزان طبیعتا در خانمهای باردار و شیرده بالا می رود.

چه بخوریم تا به کمبود نیاسین مبتلا نشویم؟
گوشت قرمز، ماهی و مرغ منابع اصلی نیاسین هستند. مقداری نیز در سبزیها وجود دارد. نیاسین موجود در دانه های باسبوس و کامل به صورت باند شده می باشد که سبب می گردد بیشتر آن (تا ۷۰ درصد) از نظر بیولوژیکی (زیستی) غیر قابل دسترس گردد. اما همان گونه که ذکر شد در محیط قلیایی از حالت باند شده خارج می شود. مکزیکیها غذایی به نام تورتیلا دارند که از خواباندن ذرت در آب آهک تهیه می شود، لذا هرگز به کمبود ویتامین ۳B مبتلا نمی شوند.

تحقیقات اولیه در مورد محتوای نیاسین مواد غذایی نشان داد که شیر منبع خوبی از نیاسین نمی باشد. اما شیر ماده غذایی مؤثری در رژیم غذایی افرادی بود که نیاسین کافی دریافت نمی کردند. علت چیست؟ شیر منبع عالی ماده مغذی تریپتوفان است که با آن آشنا شدید.

بیرون ریختن آبی که برای پختن ماده غذایی مصرف شده است، باعث هدر رفتن ویتامین ۳ Bهمانند سایر ویتامینهای گروه B می گردد. حدود ۱۵ تا ۲۵ درصد اسیدنیکوتینیک در رژیم غذایی روزانه از این طریق هدر می رود. جدا شدن پوسته غلات هنگام آسیاب کردن و تهیه آرد از مراحلی است که باعث کاهش این ویتامین می گردد. ولی از آنجایی که این ویتامین در اکثر مواد غذایی وجود دارد اگر غذا به مقدار کافی مصرف گردد، معمولاً شخص با کمبود آن مواجه نخواهد شد.

 منبع دانشگاه علوم پزشکی کرمان                                                         فناوری اطلاعات  تغذیه