چکیده
عمده مشکل در فرایندهای گوگردزدایی عمیق،وجود ترکیبات حلقوی تیوفنی در سوخت است. ترکیبات تیوفنی غالباً در فرایند سولفورزدایی هیدروژنی شرکت نمینمایند و یا در شرایط عملیاتی بسیار سخت حذف میشوند. روشهای مختلفی برای استخراج و حذف آنها توسعه یافته اند. یکی از این روشها،استفاده از مایعات یونی است. خواص منحصر بفرد مایعات یونی در مقایسه با سایر حلالها به سبب ترکیب آنیونها و کاتیونهای خاص ایجاد میشود و امکان استفاده از آنها بجای حلال های معمول را فراهم میکند. با طرحی جامع و انتخاب مناسب اجزای فرایند، جداسازی مشتقات تیوفنی (تیوفن، بنزوتیوفن و دی بنزوتیوفن) از مدل سوختی بمانند نرمال هگزان، نرمال اکتان،نرمال دکان، مدل سوختی نفتا و سوخت نفت سفید با استفاده از مایعات یونی بر پایه ایمیدازولیوم و پیریدینیوم و آنیونهای سازگار با محیط زیست بمانند نیترات[NO3]و تیوسیانات[SCN]مورد مطالعه قرارگرفت. بر این اساس و به عنوان اولین گام، دادههای تعادلی مایع- مایع برای سیستمهای سه جزئی (عامل گوگردی + مدل سوختی + مایع یونی) بصورت آزمایشگاهی بدست آمد. فاکتورهای انتخابپذیری و ضریب توزیعپذیری با استفاده از نتایج آزمایشگاهی محاسبه شده و نتایج بدست آمده با نتایج سایر مایعات یونی مقایسه شدند. تحقیقات نشان داد صرف نظر از نوع کاتیون و آنیون، با کوچک شدن جرم مولکولی کاتیون مایعات یونی، انتخابپذیری افزایش و ضریب توزیع پذیری کاهش پیدا میکند. از آنجاییکه مایعات یونی از قابلیت بازیافت متعدد برخوردار هستند لذا از منظر کاربردی، پارامتر انتخابپذیری از درجه اهمیت بیشتری برخوردار است و مایعات یونی با کاتیونهایی با طول زنجیر آلکیلی کوتاهتر، ارجحتر هستند. علاوه بر این هرچه طول زنجیر الکیلی مدل سوختی بیشتر باشد، انتخابپذیری افزونتر و میزان حلالیت مدل سوختی در مایعات یونی کمتر میگردد و شرایط برای یک فرایند اقتصادی فراهمتر میشود. نتایج نشان میدهد که دما تاثیر چندانی برروی فرایند سولفورزدایی نداشته و دمای بهینه برای انجام فرایند سولفورزدایی دمای محیط می باشد که از نظر صرفه جویی در مصرف انرژی نیز مناسب است. تمامی دادههای تعادلی بدست آمده با مدل ترمودینامیکی NRTL مورد برازش قرار گرفتند. بهترین نتیجه برای مایع یونی [BMIM][SCN] و مدل سوختی نرمال دکان بدست آمد. با تعیین مایع یونی برتر و مدل سوختی مناسب، با روش کاملاً مجزا و با آزمایشات جامع فرایندی، ترتیب قدرت حذف ترکیبات تیوفنی در مدل سوختی و سوخت واقعی بصورت، تیوفن<بنزوتیوفن< دی بنزوتیوفن بدست آمد. در سولفورزدایی استخراجی با مایع یونی برتر، تغییر ترکیب درصد اجزای غیرگوگردی در مدل سوختی نفتا بسیار ناچیز بود و از انتخاب پذیری مطلوب این مایع یونی حکایت دارد. آزمایشات برای سوخت واقعی نفت سفید نیز تکرار شد و نتایج مشابه از لحاظ ترتیب جدایش ترکیبات گوگردی و انتخاب پذیری بالای مایع یونی در عدم حلالیت ترکیبات غیر گوگردی در فاز غنی از مایع یونی، بدست آمد. با نسبت وزنی بهینه سوخت به مایع یونی 1:1 و با سه مرحله جداسازی، حذف 90% از سختترین ترکیب سولفوری تیوفنی بدست آمد. فرایند سولفورزدایی استخراجی – اکسایشی با مایع یونی برتر مورد ارزیابی قرارگرفت و نشان از نامناسب بودن آن برای این فرایند است.
واژههای کلیدی:مایعات یونی، سولفورزدایی استخراجی، سوخت، مشتقات تیوفنی و مدل ترمودینامیکی